Ενδοσχολική βία, ένα κοινωνικό φαινόμενο

Οι εκδηλώσεις βίας και κυρίως στον σχολικό περιβάλλον έχουν κοινωνικό υπόβαθρο

Ένα ακόμη περιστατικό ενδοσχολικής βίας είχε μια τραγική κατάληξη. Ένας ακόμη έφηβος δεν άντεξε τον εμπαιγμό, τη σωματική και ψυχική βία των συμμαθητών του εντός και εκτός σχολικού πλαισίου και οδηγήθηκε στο απονενοημένο διάβημα, στην αυτοχειρία. Άλλο ένα ακόμη θύμα bullying αναδεικνύει το ενδημικό πρόβλημα της βίας, της κακίας, της απανθρωπιάς ανάμεσά μας.

Η βία, ενδεχομένως, αποτελεί μέρος του πολιτισμού μας, αλλά  προκαλεί προβληματισμό για το εάν το φαινόμενο σχετίζεται με την νεανική ιδεολογία και την εφηβική ιδισυγκρασία. Πιστεύω πως δεν συνδέεται με την ιδεολογία ούτε με ιδιοσυγκρασία  του νέου. Η ένταση, η έξαψη των παθών και η ένταση των συναισθημάτων αποτελούν χαρακτηριστικά της νεανικής ιδιοσυστασίας αλλά αυτά δεν δικαιολογούν τη βία. Οι εκδηλώσεις βίας και κυρίως στον σχολικό περιβάλλον έχουν κοινωνικό υπόβαθρο. Η σχέση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη δυσλειτουργία των κοινωνικών θεσμών (π.χ οικογένεια, σχολείο, ΜΜΕ) και με κοινωνικές αιτίες(π.χ ρατσισμός, ανεργία). Επίσης, η Πολιτεία ολιγωρώντας για τη στήριξη των θεσμών και την επίλυση των  κοινωνικών προβλημάτων αποτελεί τον έμμεσο αυτουργό, συμβάλλοντας στην ένταση των φαινομένων βίας και εν τέλει στην αποδόμηση του κοινωνικού ιστού.

Σύμφωνα με έρευνες, κάθε μορφή κακοποίησης προκαλεί ανεπανόρθωτες βλάβες στις εγκεφαλικές δομές του παιδιού και ευθύνεται για την αρνητική συμπεριφορά του.  Παιδιά ή έφηβοι που υφίστανται σωματική ή ψυχολογική βία, επιδεικνύουν ιδιαίτερα σκληρή κι επιθετική συμπεριφορά στον χώρο του σχολείου ή υιοθετούν τον ρόλο του θύματος.

Είναι βέβαιο πως η κοινωνία και οι δομές της είναι αυτές που γεννούν τη βία. Για τον λόγο αυτόν θα πρέπει να ανασυγκροτηθούν, να ανασυσταθούν προκειμένου  να οικοδομηθεί μια κοινωνία συνοχής και αλληλεγγύης. Η οικογένεια να τροφοδοτεί το παιδί με θετικά συναισθήματα και κυρίαρχο αυτό της ανιδιοτελούς αγάπης και ηθικές αξίες, με κυρίαρχη αυτή του σεβασμού και να εγγυάται περιβάλλον προστασίας και ασφάλειας. Στην οικογένεια κάθε παιδική ψυχή είναι αναγκαίο να βρίσκει συμπαράσταση, κατανόηση και θαλπωρή για την ομαλή διάπλασή της. Μέλημα των γονέων να είναι πάντα το παιδί και η κάλυψη των συναισθηματικών και όχι των υλικών του αναγκών. Να δίνουν προτεραιότητα στην ηθικοπνευματική του καλλιέργεια ώστε να χαλυβδώνουν την πνευματική και ηθική του υπόσταση, γιατί μόνο με αυτόν τον τρόπο θα το κάνουν να βρει αντισταθμίσματα και κατάλληλες άμυνες αντιστεκόμενο σε οποιαδήποτε προσπάθεια χειραγώγησης και μορφή εκμετάλλευσης.

Βασικός όμως θα πρέπει να είναι και ο ρόλος των εκπαιδευτικών. Ο εκπαιδευτικός να είναι σε εγρήγορση, να αφουγκράζεται τις ανάγκες των παιδιών και να αντιλαμβάνεται αποκλίνουσες συμπεριφορές. Να βοηθάει κάθε μαθητή να απεμπλακεί από γεγονότα που τον στιγμάτισαν ή τον τραυμάτισαν ψυχικά και να κάνει μια νέα αρχή στη ζωή του, να δυναμώσει το «εγώ» του και να αποκτήσει αυτογνωσία, αντιλαμβανόμενο την αυταξία του και τη μοναδικότητά του.

Ο εκπαιδευτικός οφείλει να διασφαλίζει ένα περιβάλλον συνεργασίας, εξομαλύνοντας τις διαφορές μεταξύ των μαθητών, εστιάζοντας στα κοινά τους στοιχεία, σε εκείνα τα χαρακτηριστικά που δημιουργούν τα κατάλληλα «σύνορα» και σπάνε τους φραγμούς της διχόνοιας, θέτοντας διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των ανθρώπων – παιδιών. Κι αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί  με την ανάθεση εργασιών σε μικτές ομάδες, με την διοργάνωση εκδηλώσεων, με τον διάλογο.

Οφείλουμε τέλος κι εμείς να βγούμε από την θέση της παθητικής θέασης προβληματικών φαινομένων. Χρειάζεται συλλογική κινητοποίηση σε καθετί που ανακόπτει την εξελικτική πορεία της κοινωνίας μας και θίγει την ποιότητα του πολιτισμού μας. Χρειάζεται ανασύσταση του θεσμού της οικογένειας, ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών φορέων, εγρήγορση της Πολιτείας και συστράτευση των μέσων μαζικής ενημέρωσης μέσα από μια αλλαγή του τηλεοπτικού τοπίου, μέσω της προβολής ποιοτικών εκπομπών και μέσω της προβολής θετικών προτύπων. Η άμεση κοινωνική αντίδραση θα γλιτώσει το παιδί από την απανθρωπιά, την εκμετάλλευση και την παραβίαση των δικαιωμάτων του.

Η κ. Μαρία Πετροπούλου είναι φιλόλογος και συγγραφέας.